Stawki opłat za opróżnianie szamb pod lupą RPO i UOKiK

Przykładami tego rodzaju „swobody” mają być gminy: Głogów (woj. dolnośląskie), gdzie górna stawka wynosi 25 zł za m3., a także gmina Lubsko (woj. lubuskie), w której obowiązuje stawka w wyskości 216 zł za m3.

RPO podejmuje interwencję

Jak podkreśla Rzecznik Praw Obywatelskich Marcin Więcek, petycji tej nie sposób odmówić trafności.

– Nawet pobieżne zapoznanie się z praktyką rad gmin nasuwa wątpliwości co do kryteriów przy ustalaniu górnych stawek – zauważa RPO. – Chodzi o skutki dla konsumentów, którzy mogą być nabywcami usług w warunkach faktycznego monopolu samorządowych zakładów usług komunalnych.

Przykład ze Zgorzelca

Innym przykładem tego może być gmina miejska oraz wiejska Zgorzelec. Zgodnie z uchwałami rad tamtejszych samorządów, górne stawki wynoszą tam odpowiednio 162,50 zł netto i 110 zł netto za m3.

– Wygląda na to, że Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej, świadczące w obu gminach usługi, „dostosowało” swą ofertę do wskazanych stawek – analizuje Rzecznik Praw Obywatelskich. –  Ceny za usługi ustaliło zatem na 160 zł netto i 110 zł netto za m3. nieczystości. Wobec przyjęcia, że ani w jednym, ani w drugim przypadku przedsiębiorca nie świadczy usług poniżej kosztów ich wykonywania, pojawia się oczywiste pytanie o powody takiego zróżnicowania cen.

Pytanie RPO do MKiŚ

W związku z powyższym, dyrektor Zespołu Prawa Administracyjnego i Gospodarczego Rzecznika Praw Obywatelskich Piotr Mierzejewski, zwrócił się do dyrektora Departamentu Gospodarki Odpadami Ministerstwa Klimatu i Środowiska Roberta Chciuka z pytaniem o to, czy problem jest znany Ministrowi, a jeżeli tak, to czy rozważano wprowadzenie do ustawy regulacji (np. wytycznych do stanowienia górnych stawek opłat), mogłyby pomóc zapobiegać drastycznym różnicom w ustalaniu górnych stawek opłat, a – w konsekwencji – także takim różnicom w cenach usług dla  obywateli.

Odpowiada Ministerstwo Infrastruktury

Ostatecznie, pisemnie do sprawy ustosunkowała się Małgorzata Bogucka-Szymalska, wicedyrektor Departamentu Gospodarki Wodnej i Żeglugi Śródlądowej Ministerstwa Infrastruktury:

W piśmie wicedyrektor DGWiŻŚ czytamy: „Na wstępie należy podkreślić, iż zgodnie z art. 7 ust. 3 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2023 r. poz. 40 z późn. zm.) sprawy obejmujące m.in. wodociągi i zaopatrzenie w wodę, kanalizację, usuwanie i oczyszczanie ścieków komunalnych należą do zadań własnych gminy. Ponadto, stosownie do art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. z 2023 r. poz. 537) zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków jest zadaniem własnym gminy”.

Ustawa o utrzymania czystości i porządku

Małgorzata Bogucka-Szymalska przypomina też, że zadania gmin o charakterze organizacyjno-kontrolnym w zakresie ścieków gromadzonych przejściowo w zbiornikach bezodpływowych oraz osadnikach w instalacjach przydomowych oczyszczalni ścieków określone zostały w ustawie z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 2023 r. poz. 1469) dalej jako „ucpg.

I dalej, w piśmie wicedyrektor Departamentu Gospodarki Wodnej i Żeglugi Śródlądowej Ministerstwa Infrastruktury czytamy: „Jak słusznie zauważono, rada gminy na podstawie aktu prawa miejscowego może stosować zróżnicowane stawki opłat za odbiór nieczystości ciekłych, w tym ustalać górne stawki opłat w zależności od ich właściwości ( art. 6 ust. 2 ucpg). Dodatkowo, rada gminy, w regulaminie utrzymania czystości i porządku na terenie gminy, który jest aktem prawa miejscowego, określa częstotliwość i sposób pozbywania się nieczystości ciekłych z terenu nieruchomości oraz z terenów przeznaczonych do użytku publicznego (art. 4 ust. 1 i ust. 2 pkt 3 ucpg).”

W ocenie departamentu

Jednakże, w ocenie departamentu, zarówno górne stawki opłat za odbiór nieczystości ze zbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni ścieków jak również częstotliwość pozbywania się nieczystości ciekłych przez właścicieli nieruchomości, konkretna rada gminy powinna ustalać racjonalnie, biorąc pod uwagę m.in. lokalne uwarunkowania, do których zaliczyć można m.in. liczbę mieszkańców korzystających z danego systemu, charakter nieruchomości (pobyt stały lub czasowy, np. działki rekreacyjne), zastosowane technologie oczyszczania ścieków i związane z nimi zalecenia producentów (w przypadku opróżniania osadników w przydomowych oczyszczalniach ścieków), możliwości finansowe mieszkańców ale również m.in. koszty związane z odbiorem oraz dalszym zagospodarowaniem nieczystości ciekłych.

Ministerstwo nie odnotowało sygnałów

Małgorzata Bogucka-Szymalska poinformowała dyrektora Zespołu Prawa Administracyjnego i Gospodarczego Rzecznika Praw Obywatelskich Piotra Mierzejewskiego także o tym, że dotychczas do Ministerstwa Infrastruktury nie docierały sygnały o zawyżaniu przed rady gmin górnych stawek za odbiór nieczystości ciekłych ze zbiorników bezodpływowych. W związku z tym resort nie rozważał szerszego uregulowania przedmiotowej kwestii w ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach.

Wicedyrektor DGWiŻŚ Ministerstwa Infrastruktury dodała również, że w dniu 9 sierpnia 2022 r. weszła w życie ustawa z dnia 7 lipca 2022 r. o zmianie ustawy – Prawo wodne oraz niektórych innych ustaw. Pakiet zmian legislacyjnych przygotowanych przez resort gospodarki wodnej zawiera rozwiązania, stanowiące wzmocnienie obowiązujących instrumentów prawnych celem spełnienia przez Polskę w pełni wymagań dyrektywy Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 r. dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych (tzw. dyrektywy ściekowej), m.in. poprzez określenie na poziomie ustawowym warunków, jakie musi spełniać aglomeracja, aby była zgodna z wymaganiami ww. dyrektywy.

Wzmocnienie prawnych narzędzi

Celem ww. zmian, zdaniem Ministerstwa Infrastruktury, ma być wzmocnienie istniejących narzędzi prawnych dla jednostek samorządu terytorialnego i ich wsparcie w zakresie realizacji zadań związanych z prawidłowym funkcjonowaniem sytemu gospodarowania ściekami na terenie gmin, tj. nadzorowania i kontrolowania odprowadzania ścieków pochodzących z indywidualnych systemów oczyszczania ścieków, tj. zbiorników bezodpływowych (szamb) oraz przydomowych oczyszczalni ścieków.

Przy czym, tego rodzaju wzmocnienie narzędzi prawnych dla gmin, w opinii MI, zostało zrealizowane m.in. poprzez wprowadzenie przepisów karnych za utrudnianie lub udaremnianie przeprowadzenia kontroli u właściciela nieruchomości wyposażonej w zbiornik bezodpływowy lub przydomową oczyszczalnię ścieków, obejmującej m.in. kontrolę dowodów uiszczania opłat za usługi w zakresie pozbywania się zebranych na terenie nieruchomości m.in. nieczystości ciekłych.

Poprawa skuteczności gmin?

Ponadto ww. zmiana ustawy, jak podkreśla Małgorzata Bogucka-Szymalska, wicedyrektor DGWiŻŚ  Ministerstwa Infrastruktury, wprowadziła przepisy poprawiające skuteczność sprawowanego przez gminy nadzoru nad funkcjonowaniem systemu odbioru nieczystości ciekłych pochodzących ze zbiorników bezodpływowych i osadów ściekowych z instalacji przydomowych oczyszczalni ścieków poprzez rozszerzenie zakresu sprawozdania od podmiotów je odbierających o informację dotyczącą pochodzenia nieczystości ciekłych, w tym z instalacji przydomowych oczyszczalni ścieków.

Nie ma nowych obowiązków

Pismo szefowej DGWiŻŚ Ministerstwa Infrastruktury, kończy się następującą konkluzją: „Wymaga przy tym podkreślenia, że zmiany wprowadzone ww. ustawą generalnie nie nakłada na gminy i właścicieli nieruchomości nowych obowiązków, a stanowią w głównej mierze wzmocnienie i doprecyzowanie funkcjonującego już systemu gospodarowania ściekami.”

Pismo RPO do UOKIK

W efekcie, po zapoznaniu się z powyższym pismem, Dyrektor Zespołu Prawa Administracyjnego i Gospodarczego RPO Piotr Mierzejewski, zwrócił się do Wojciecha Szymczaka, dyrektora Departamentu Analiz Rynku Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK), z pytaniem o to, czy UOKiK prowadził (lub planuje przeprowadzić) analizy rynku usług asenizacyjnych, w szczególności pod kątem wpływu stawek stanowionych przez gminy na swobodę konkurencji oraz prawa konsumentów. Jeśli takie badania były przeprowadzane, przedstawiciel RPO poprosił o udostępnienie ich wyników.

Zgodnie z przepisami, UOKiK na ma udzielenie odpowiedzi 14 dni.